Persoonlijke hulpmiddelen
Home » Kunst & cultuur » Theater » Hoe word ik een ervaren toneeltoeschouwer
4

Hoe word ik een ervaren toneeltoeschouwer

Document acties
  • Moeilijkheidsgraad: uitdagend
De eerste toneelschrijvers stammen al uit de Griekse oudheid. Stukken van tragediedichters als Aeschylus, Sophokles en Euripides en komediedichters als Aristophanes en Menander worden ook nu nog opgevoerd. Nog steeds zet menig gezelschap zijn tanden met enige regelmaat in een Shakespeare. Naast de klassieken worden ook moderne romans en zelfs films al sinds jaar en dag bewerkt voor het toneel. En dan is er nog het vak toneelschrijver dat zich in toenemende mate in populariteit mag verheugen. Dat toneelschrijven ook in Nederland 'hot and happening' is, getuigen de verschillende opleidingen, de te winnen prijzen en beurzen, en de speciale festivals. Gezelschappen voeren in toenemende mate werk van aanstormend of al bekend Nederlands schrijftalent op, of geven een toneelschrijver de opdracht een speciaal stuk te schrijven. Hoe kies je als beginnend toneeltoeschouwer uit deze overvloed, de stukken die bij jouw smaak passen, en wat kun je verwachten?

Hoedoe door: Gigi Schuiten

Bekijk het profiel van Gigi Schuiten
Aantal Hoedoes: 7


Benodigdheden

  • tijd om gemiddeld 2 avonden per maand naar het theater te gaan
  • doorzettingsvermogen
  • een budget van circa 25 - 40 euro per maand
  • notitieboekje
  • pen
  • pc met internet

Stappen

  1. Reserveer voldoende tijd

    Teksttoneel is zo divers, dat het lastig is door de bomen het bos te zien. Niet alleen de tekst, ook de uitvoering is van groot belang. De ene Shakespeare is echt de andere niet. Om je een beeld te kunnen vormen van het jaarlijkse aanbod, zul je ook de acteurs en de regisseurs moeten leren kennen. Wie als beginnend toneeltoeschouwer het genre teksttoneel wil ontdekken, zal dus veel voorstellingen in allerlei soorten en maten moeten gaan zien. Daarnaast heb je ook doorzettingsvermogen nodig want niet ieder stuk zal aan je verwachtingen beantwoorden. Op sommige voorstellingen zul je terugkijken als te zwaar en ontoegankelijk, anderen kunnen zo imponeren dat je er dagen later nog mee bezig bent.

    Zo vertelt gelauwerd toneelschrijver Rob de Graaf over zijn kijkervaring bij de voorstelling Babel van de Oostenrijkse auteur en winnaar van de Nobelprijs voor de literatuur Elfriede Jelinek, het volgende: „Ik kan niet zeggen dat ik alles begrepen heb en ik kan ook niet zeggen dat ik alles nou zo goed vond maar het was wel zo’n massief gerecht dat ik het niet zo een, twee, drie verteerde. Ik ging letterlijk met die ervaring naar huis. En die was zo krachtig, al kon ik het niet helemaal duiden en ook niet helemaal afdoen als alleen maar “geweldig”. Het is een soort gesprek dat met jou is gevoerd en waarvan je niet helemaal weet of je de goeie dingen terug kon zeggen maar je wilde wel iets terugzeggen. Hetzij tijdens de voorstelling, hetzij daarna.”

    Natuurlijk zijn er ook producties die puur inspelen op luchtig amusement en entertainment, maar ga er vanuit dat goed teksttoneel vrijwel altijd een of andere vorm van conflict zoekt, en gemaakt wordt om te raken; iets te weeg te brengen bij het publiek. Dat kan in een komische, dramatische, ontroerende, spannende of aangrijpende setting verpakt worden maar hoe je het ook wendt of keert; goed toneel laat altijd zijn sporen na. Durf je de uitdaging aan, reserveer dan voor het komende jaar gemiddeld zeker twee avonden per maand voor het theater.

  2. Houd een theaterdagboek bij

    Koop een notitieboekje en begin vanaf de eerste voorstelling met het bijhouden van een theaterdagboekje. Daarin schrijf je de naam van het gezelschap, de titel van het stuk, de namen van de regisseur, acteurs, de schrijver en je eigen persoonlijke aantekeningen. Als je het leuk vindt, plak je er natuurlijk ook de flyers en afgescheurde kaartjes bij. Het theaterdagboekje gebruik je om jouw aantekeningen te vergelijken met de opinie van de vakpers in de recensies. Daardoor werf je extra kennis en achtergrondinformatie. En omdat je nu mee kunt kijken door de ogen van de recensent, leer je een stuk op een andere manier interpreteren - en dus ook waarderen. Die verdieping van je kijkbelevenis komt weer van pas bij de volgende voorstelling.

  3. Begin met een groot gezelschap

    Zoek voor je eerste voorstelling een stuk uit van een groot en bekend gezelschap. Zie je kans om kaarten voor Toneelgroep Amsterdam te bemachtigen, doe dat dan vooral. Het tableau (de acteurs en actrices) is zonder twijfel een van de beste in Nederland. Het voordeel van beginnen met een groot gesubsidieerd gezelschap is dat de kwaliteit van het gebodene eigenlijk altijd ver boven gemiddeld ligt. Zelfs als het stuk je niet pakt; je wordt bijna altijd getrakteerd op een goede uitvoering met mooi acteerwerk en prima tekstbehandeling, een belangrijk aspect van teksttoneel. Bovendien zijn er recensies, en dus meningen in overvloed die je naast de jouwe kunt leggen. Kijk – tenzij je voldoende zitvlees hebt – wel uit dat je niet direct een van de zes uur durende marathons te pakken hebt.  

    • Surf naar de website van een theater in jouw buurt
    • Bekijk het programma
    • Kies een voorstelling die je interessant lijkt
    • Google op recensies en het gezelschap om te controleren of je inderdaad teksttoneel van een van de grotere en bekender gezelschappen hebt gekozen
    • Zo ja, reserveer je kaarten
    • Zo nee, kies een andere voorstelling en herhaal de stappen.

    Tip: Tijdens de Amsterdamse Uitmarkt trakteert Toneelgroep Amsterdam het publiek ieder jaar tegen een habbekrats op een complete voorstelling uit het repertoire. In dat laatste weekend van augustus is er bovendien nog veel meer goed toneel voor spotprijzen of zelfs gratis te zien rond het Leidseplein.

  4. Bekijk op TF de stukken van het vorige seizoen

    Ieder jaar in september geeft het Amsterdamse festival TF de aftrap voor het nieuwe theaterseizoen met een overzicht van belangwekkende stukken van het afgelopen jaar uit Nederland en Vlaanderen. De samenstelling van het programma is in handen van een vakjury. Bovendien zijn ook een of meerdere stukken te zien, die genomineerd zijn voor de Toneelpublieksprijs. Daarmee geeft het festival natuurlijk geen totaalbeeld van het brede spectrum van theaterland, maar presenteert het - met name aan de beginnende toeschouwer - wel een prachtig aanbod om mee te starten. Dit gebeurt bovendien binnen de context van een brede randprogrammering vol interessante lezingen, debatten, interviews en de nodige gezelligheid met muziek en feestjes. Het is wel zaak het programmaboekje zorgvuldig te lezen want niet alle opgenomen voorstellingen vallen binnen het genre teksttoneel.

    Tip: Woon je niet in de omgeving van Amsterdam en heb je geen zin of tijd een paar dagen hoofdstad te vertoeven, vergelijk het programma van TF dan eens met dat van de theaters in jouw buurt. De kans bestaat dat sommige stukken wegens succes in reprise gaan en tijdens de tournee jouw theater(s) aandoen.

  5. Tijd voor andere stukken

    Nu je het werk van de wat grotere gezelschappen hebt bekeken, en vermoedelijk vooral stukken van bekende toneelschrijvers of toneelbewerkingen van romans hebt gezien, wordt het tijd je blik verder te verruimen. Ga op zoek naar voorstellingen met nieuwe teksten van van bekende en onbekende Nederlandse toneelschrijvers. Houd daarbij in de gaten dat je voorstellingen kiest van professionele theatermakers en dat bij de credits de naam van een Nederlandse schrijver staat vermeld (Google als je twijfelt). Een toneelbewerking is veelal een bewerking van een bekend en oud stuk, of van een roman of zelfs een film – en dus geen nieuwe toneeltekst.

    Voorbeelden van bekende Nederlandse en Vlaamse toneelschrijvers zijn de eerder genoemde Rob de Graaf, Peer Wittenbols, Paul Pourveur, Don Duyns, Maria Goos, Frank Houtappels en Tom Lanoye. Een selectie van aanstormend talent: Gert-Jan Stam, Hannah van Wieringen, Nathan Vecht, Mariëlle van Sauers, Marjolein van Heemstra e.a.

    Tip: Blijf op de hoogte van wat er speelt en hoe het wordt gewaardeerd door je in te schrijven op de gratis digitale nieuwsbrieven van theaters, gezelschappen en internetmedia als 8Weekly.

  6. Hoe ga je verder?

    Er is geen eenduidige handleiding te geven van hoe je het beste te werk kunt gaan bij het leren waarderen van teksttoneel. Daarvoor is het aanbod te breed en gevarieerd. Bovendien overlappen genres elkaar ook nogal eens. Want al valt het niet onder echt teksttoneel, ook een muziektheatergezelschap als het Volksoperahuis schrijft zijn eigen, vaak messcherpe, ontroerende en grappige teksten en vertelt een verhaal. En een kinder- of familievoorstelling kan heel goed teksttoneel zijn. Wat je gaat zien, hangt dus ook erg af van jouw persoonlijke smaak en wat er in jouw omgeving in het theater speelt. Zorg wel dat je tijdens je eerste theaterseizoen een lekker afwisselend programma samenstelt en probeer vooral van alles uit. Zit je eerste seizoen er bijna op, ga dan voor de aardigheid nog eens terug naar een gezelschap uit het begin waarvan de voorstelling je toen niet aansprak (of zelfs naar hetzelfde stuk) en kijk wat een voorstelling nu met je doet. Wees niet verbaasd als je ineens met heel andere ogen zit te kijken en het volkomen anders - en vermoedelijk veel positiever - waardeert.  

    Tip: Een kleine en onvolledige greep uit gezelschappen en makers die je zeker niet over moet slaan: Toneelgroep Amsterdam, het Ro theater, Growing up in Public, Het Noord Nederlands Toneel (NNT), Het Zuidelijke Toneel (HZT), NTGent, Het Nationale Toneel, Volksoperahuis, Laura van Dolron, Oostpool, Suburbia, Dood Paard, Theatercompagnie, De Appel, Nieuw West, ’t Barreland, Het Laagland en Beumer en Drost.

Do's

  • Schrijf het festival Hollandse Nieuwe in de maand oktober in Amsterdam in je agenda: daar presenteren nieuwe toneelschrijvers zich tijdens een kleinschalig festival met tal van korte voorstellingen, een leuke randprogrammering, muziek en volop goed eten en drinken.
  • Lees regelmatig recensies en turf met welke recensenten jij het vaak eens bent. Hun recensies kunnen dan een uitgangspunt vormen bij de keuze van je voorstellingen.
  • Wissel grote-, midden- en kleine zaalproducties af, zo krijg je een mooi beeld van het totale aanbod.
  • Kijk in de zomer ook eens bij de festivals; daar zijn vaak bijzondere voorstellingen te vinden die je nergens anders kunt zien.
  • Zit er een Last Minute Ticket Shop in jouw buurt, maak daar dan gebruik van. Het scheelt je de helft van de normale toegangsprijs.
  • Informeer of je met je stadspas, studentenkaart of een andere relevante pas, korting krijgt. Sommige theaters hebben speciale acties en/of avonden.

Don'ts

  • Ga niet alleen maar - en liefst zo min mogelijk - naar de grote, vrije en commerciële producties tijdens je eerste seizoen. Als je alleen maar Joop van den Ende producties hebt gezien, dan weet je na afloop nog niets van theater.
  • Koop niet voor een heel theaterseizoen kaarten als beginnend toneeltoeschouwer, tenzij de beperkte programmering in jouw woonomgeving je daartoe dwingt. Kies liever per maand nieuwe stukken uit.

Bron

Mijn eigen ervaring

Meer uitleg